حشر حیوانات (قرآن)در قیامت تمام حیوانات زمین و پرندگان آسمان، محشور می‌شوند. ۱ - حشر تمام موجودات«وما من دابة فی الارض ولا طـئر یطیر بجناحیه... ثم الی ربهم یحشرون؛ هیچ جنبنده‌ای در زمین، و هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند، نیست مگر اینکه امتهایی همانند شما هستند. ما هیچ چیز را در این کتاب، فرو گذار نکردیم؛ سپس همگی به سوی پروردگارشان محشور می‌گردند». ظاهر این است که ضمیر" هم" در این جمله به انواع و اصناف جنبندگان و پرندگان برمی گردد، و به این ترتیب قرآن برای آنها نیز قائل به رستاخیز شده است و بیشتر مفسران نیز این مطلب را پذیرفته‌اند که تمام انواع جانداران دارای رستاخیز و جزاء و کیفرند، تنها بعضی منکر این موضوع شده، و این آیه و آیات دیگر را طور دیگر توجیه کرده‌اند مثلا گفته‌اند منظور از" حشر الی الله" همان باز گشت به پایان زندگی و مرگ است. آیات قرآن کریم افزون بر حشر انسان به حشر حیوانات در قیامت دلالت دارد. برخی از اندیشمندان اسلامی بر این عقیده‌اند که تمام موجودات اعم از جمادات، نباتات و حیوانات حشر دارند و معتقدند هر قوه‌ای که اینجا در نبات و حیوان است، قوام آن به غیب است که پس از حشر نیز باقی است. امام خمینی سخن یاد شده را نمی‌پذیرد و معتقد است از این سخن، حشر همه موجودات حتی جمادات استفاده نمی‌شود؛ زیرا کسی نگفته است در نباتات غیر از قوه نامیه، قوه دیگری فوق آن در مرحله غیب وجود دارد که قوه نامیه ظهور آن باشد. [۳]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۴۲۴-۴۲۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
البته این حشر اختصاص به انسان‌ها ندارد و شامل بسیاری از موجودات است. [۴]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۱۳۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
به اعتقاد امام خمینی این‌چنین نیست که حشر انسان‌ها به جهت اینکه در ماهیت خود در برابر حیوان است، با حیوانات متفاوت باشد، بلکه حشر بسیاری از انسان‌ها مانند حیوانات خواهد بود؛ زیرا بسیاری از انسان‌ها زندگی حیوانی دارند و برتر از حیوانات نیستند و بسیاری از حیوانات دارای اراده، شعور و تشخیص حسن و قبح‌اند و گاهی به سبب عملی که انجام داده‌اند، احساس شرمندگی از آنان ظاهر می‌شود [۵]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۳۹۵-۳۹۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
و این افراد اگر دارای رفتار خوبی بوده باشند، مانند حیوانی خوش‌رفتار دارای سعادت حیوانی‌اند وگرنه دارای شقاوت حیوانی خواهند بود. [۶]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۴۸۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
ایشان معتقد است موجوداتی که به تجرد مثالی و خیالی برسند و دارای قوه واهمه باشند، دارای حشر خواهند بود. [۷]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵. ؛
[۸]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۱۳۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
ازاین‌جهت جنینی که به مرتبه قوه خیال نرسیده، دلیلی عقلی یا شرعی بر محشور شدن آن نیست. [۹]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۵۰۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
امام خمینی ملاک در حشر داشتن و بقای افراد و قوا را تجرد داشتن می‌داند، ازاین‌جهت اشیایی که ادراک دارند، حتی ادراک محسوسات، از نوعی تجرد برخوردارند، اما بعضی از انواع تجرد، به‌قدری ضعیف‌اند که به‌مانند اعراض و صورت‌های حلول کرده در اجسام‌اند، مانند قوه لامسه، ازاین‌جهت موجوداتی که تنها از قوه لامسه برخوردارند و قابلیت ترقی از این مرحله تجردی را ندارند، پس از مرگ فاسد می‌شوند و حشری برای آنها نیست. [۱۰]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۵۰۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
به اعتقاد امام خمینی افرادی که به مرتبه تجرد عقلی رسیده‌اند، حشر و برزخشان کوتاه است و زود به عالم عقل می‌رسند. [۱۱]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۴، ص۴۵۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۲ - حشر حیوانات وحشیحیوانات وحشی، در روز قیامت محشور می‌شوند. «واذا الوحوش حشرت؛ و در آن هنگام که وحوش جمع شوند». بسیاری از مفسران معتقدند که آیه فوق اشاره به" حشر حیوانات وحشی" در دادگاه قیامت است که آنها نیز در عالم خود و در حدود آگاهی خویش مسئولیتهایی دارند، و اگر ظلم و ستمی به یکدیگر کرده باشند در آنجا از آنها قصاص می‌شود. ۳ - جلوه ربوبیت خداحشر تمامی حیوانات، جلوه‌ای از ربوبیت الهی است. «وما من دابة فی الارض ولا طـئر یطیر بجناحیه... ثم الی ربهم یحشرون؛ هیچ جنبنده‌ای در زمین، و هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند، نیست مگر اینکه امتهایی همانند شما هستند. ما هیچ چیز را در این کتاب، فرو گذار نکردیم؛ سپس همگی به سوی پروردگارشان محشور می‌گردند». ۴ - پانویس۵ - منبع• فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حشر حیوانات». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |